Świadomość ekonomiczna w Polsce nie jest najwyższa, a słabo wyedukowane społeczeństwo łatwo omamić, wygłaszając populistyczne hasła, szczególnie przez polityków. Tak jak nieznajomość prawa szkodzi, tak nieznajomość podstaw ekonomii może mieć przykre konsekwencje. Wierząc w przysłowiowe „gruszki na wierzbie” i popierając wszelkie działania polityczne, które mogą sukcesywnie niszczyć polską gospodarkę, działamy na szkodę naszych dzieci. Chyba każdemu z nas zależy, aby przyszłe pokolenie żyło w dogodnych warunkach, by nie musiało sprzątać bałaganu, który po sobie pozostawimy.
Dlatego jestem zwolennikiem promowania wszelkiej wiedzy ekonomicznej, która jak wiadomo w szkołach nie króluje. Jeśli śledzisz fanpage tego bloga (zerknij tu), możesz polubić, zachęcam), ostatnio opublikowałem serię wpisów dotyczących podstawowych zagadnień ekonomicznych.
Jako rodzice powinniśmy je znać, również po to, by przekazywać wiedzę ekonomiczną naszym dzieciom. Kto jak nie my, prawda?
No więc, aby nie zastanawiać się i martwić, czy facebook pokazał Ci wszystkie 14 zaprezentowanych przeze mnie zagadnień, zebrałem je ponownie i udostępniam Ci je w formie tego oto blogowego wpisu.
Zanim jednak konkretne pojęcia, zachęcam Cię do zapisania do mojego newslettera.
Zapraszam Cię do zerknięcia na poniższe zagadnienia.
Popyt
Popyt to zapotrzebowanie ludzi na jakiś towar lub usługę, które mierzy się ilością zakupionych towarów w danym okresie czasu. Jeżeli cena danego towaru rośnie, popyt maleje. Ludzie zazwyczaj nie są zainteresowani kupowaniem rzeczy, które drożeją.
Od czego zależy popyt?
- Od dochodu – jeżeli zarabiamy więcej, możemy sobie pozwolić na więcej lub na towary lepszej jakości. Czego kupiłbyś w danym miesiącu więcej, gdybyś otrzymał dodatkowe 200 zł?
- Od ceny innych towarów – substytutów, a więc od towarów podobnych do siebie – załóżmy, że tak samo lubisz pomarańcze, jak i mandarynki. Ich cena jest podobna, np. 5 zł za kg. Zazwyczaj kupujesz je po kilogramie. Nagle cena mandarynek wzrosła do 10 zł. Prawdopodobnie tym razem kupisz nieco więcej pomarańczy, kosztem mandarynek.
- Od ceny towarów komplementarnych (czyli powiązanych, w jakiś sposób i zależnych od siebie, np. samochód i benzyna, płatki śniadaniowe i mleko, chleb i masło). Jeżeli cena mleka wzrośnie, możliwe, że nie zdecydujemy się na jego kupno w danym dniu i tym samym nie kupimy też płatków śniadaniowych (popyt na płatki spadnie),
- Od struktury demograficznej – popyt na ubrania dziecięce będzie większy w rodzinie w której jest troje dzieci, niż w rodzinie z jednym dzieckiem,
- Od preferencji i upodobań ludzi – w danej szkole bardzo „trendy” jest noszenie białych butów. Część uczniów zapewne poprosi rodziców o kupienie im właśnie takich.
- Od oczekiwań co do przyszłych cen towarów – w telewizji właśnie ogłosili, że w przyszłym tygodniu cena cukru wzrośnie o 50%. Prawdopodobnie planujesz już wizytę w sklepie i zakup większej ilości cukru, przed spodziewaną podwyżką.
Podaż
Podaż to ilość dóbr, jaką oferują na rynku ich wytwórcy. Podaż zależy głównie od ceny. Jeżeli cena danego towaru lub usługi rośnie, wytwórcy chętniej będą je oferować, bo sprzedając je, zarobią więcej.
Od czego jeszcze zależy podaż?
- Od czynników produkcji – a co to takiego? Załóżmy, że produkujesz meble i zatrudniasz w swoim niewielkim zakładzie kilka osób. Każda z nich domaga się podwyżki. Dodatkowo rośnie cena prądu, rośnie koszt utrzymania niewielkiej fabryki (czynsz), oraz wzrosło oprocentowanie kredytu, który zaciągnąłeś na jedną z maszyn. Wszystko to wpływa negatywnie na wielkość podaży, bowiem zysk ze sprzedaży mebli będzie mniejszy (skoro koszt ich wytwarzania coraz większy),
- Od technologii – im lepsza technologia, tym niższy koszt wytworzenia, tym samym podaż rośnie,
- Od ceny innych produktów – jeżeli produkujemy np. kanapy oraz krzesła, a cena krzeseł rośnie szybciej niż cena kanap, to chętniej będziemy produkować krzesła. Ich podaż wzrośnie,
- Od liczby producentów / sprzedających – jeżeli w naszej okolicy powstaną jeszcze 2 fabryki produkujące meble, ich podaż wzrośnie,
- Od oczekiwań dotyczących zmian cen na rynku – jeżeli spodziewamy się, że ceny mebli wzrosną, ich podaż też wzrośnie,
- Od polityki rządów – np. niższe podatki zachęcają do produkowania dóbr, przez co ich podaż rośnie.
Produkt krajowy brutto (PKB)
PKB jest to wskaźnik, w którym zlicza się wartość wszystkich produktów i usług wytworzonych w danym kraju w danym okresie. To właśnie zmiany PKB stanowią miarę wzrostu gospodarczego.
Jedną z metod wyliczenia PKB jest metoda w której zlicza się 4 wartości:
- wydatki konsumpcyjne – a więc wydatki gospodarstw domowych na towary i usługi wyprodukowane w kraju i za granicą,
- wydatki inwestycyjne – czyli wydatki ponoszone przez firmy na dobra kapitałowe, czyli np. budynki, fabryki, wyposażenie,
- wydatki państwowe – w uproszczeniu wydatki na towary i usługi ponoszone przez urzędników państwowych,
- wartość eksportu netto (eksport oznacza sprzedaż towarów lub usług za granicę, import – oznacza ich zakup zza granicy) – w naszym przypadku będzie to oznaczało różnicę między eksportem a importem.
PKB przeliczony na jednego mieszkańca stanowi miarę zamożności społeczeństwa.
- PKB dla Polski w 2017 r. wzrosło w stosunku do roku 2016 o 4,6%,
- PKB na mieszkańca Polski w 2016 r. według GUS wyniosło 48 208 zł.
Inflacja
O inflacji najlepiej opowie Sknerus McKwacz. Tą krótką bajkę możesz obejrzeć razem z Twoim dzieckiem. Polecam Ci.
Kurs walutowy
Kurs walutowy to cena danej waluty wyrażona w innej walucie. Jeżeli kurs euro w stosunku do złotówki wynosi 4,20 (EUR/PLN – 4,20) oznacza to, że 1 euro wycenianie jest na 4,2 zł.
Często słyszymy, że waluta się umacnia, albo osłabia. Co to znaczy?
Osłabienie waluty (deprecjacja) wiąże się ze wzrostem kursu, zaś umocnienie (aprecjacja) ze spadkiem kursu.
W naszym przypadku jeśli kurs EUR/PLN spadłby do 4,10 powiedzielibyśmy, że nasza waluta umocniła się (innymi słowy żeby kupić 1 euro potrzeba mniej złotówek lub żeby kupić 1 złotówkę potrzeba więcej euro).
I odwrotnie, jeśli kurs EUR/PLN wzrósłby do 4,5 to stwierdzilibyśmy, że polski złoty osłabł. Teraz żeby kupić 1 euro potrzeba więcej złotówek.
Z kursem walutowym wiąże się pojęcie ryzyka kursowego.
Przykład.
Polska firma sprzedała firmie zagranicznej towary za kwotę 1 milion euro. W dniu sprzedaży kurs wynosił 4,10 EUR/PLN, natomiast płatność nastąpi za 30 dni. Gdyby doszło do zapłaty w dniu sprzedaży, polska firma otrzymałaby 4,1 mln złotych. Natomiast za 30 dni kurs może się zmienić i np. wynieść 3,90 EUR/PLN. Wówczas firma otrzyma tylko 3,9 mln złotych.
Stopy procentowe
Niecałe 6 minut. Tyle wystarczy Twojemu dziecku, by zrozumieć pojęcie stóp procentowych. Może obejrzycie wspólnie?
Akcje, obligacje
Akcje i obligacje są najbardziej popularnymi papierami wartościowymi, którymi można handlować na giełdzie.
- Jeśli kupisz akcję stajesz się współwłaścicielem danej spółki, tym samym uzyskujesz prawo do udziału w zyskach lub stratach danej firmy,
- Jeśli kupisz obligację, stajesz się jednocześnie pożyczkodawcą emitenta obligacji (instytucji, która oferuje swoje obligacje). W zamian możesz czerpać zysk w postaci odsetek.
Bardziej ryzykowne są akcje, a co za tym idzie, można zyskać więcej niż przy zakupie obligacji, ale również można więcej stracić.
Podatki
Podatek to świadczenie pieniężne pobierane przez np. państwo, powiat lub gminę. Dzięki pieniądzom z podatków możliwe jest utrzymanie dróg, wojska, policji, oświaty lub służby zdrowia.
Podatki mogą być:
- bezpośrednie – nałożone są wówczas na dochód lub majątek podatnika, np. podatek dochodowy (nałożony na osobę fizyczną – PIT, na osobę prawną – CIT), spadkowy,
- pośrednie – nakładane na przedmiot spożycia, np. VAT, akcyza (podatek pobierany od produkcji niektórych artykułów, np. alkoholu).
Podatki pełnią następujące funkcje:
- fiskalna (dochodowa) – dzięki podatkom państwo utrzymuje np. policję lub służbę zdrowia,
- redystrybucyjna – dochód z podatków jest rozdzielany i przekazywany do różnego rodzaju podmiotów. Pozwala to m.in. zmniejszyć nierówności społeczne,
- stymulacyjna – nakładanie różnych podatków na konkretne działalności może zniechęcać do ich prowadzenia. Natomiast wszelkie ulgi i udogodnienia podatkowe mogą zachęcać do prowadzenia konkretnej działalności,
- informacyjna – wpływ podatków dostarcza informacji o prawidłowościach lub nieprawidłowościach przebiegu procesów gospodarczych
Polski system emerytalny
Polski system emerytalny opiera się na 3 filarach.
- I filar – zarządzany jest przez ZUS. Na pierwszy filar wpłacane są składki osób aktualnie pracujących, czyli innymi słowy pracujący składają się na emerytury osób starszych,
- II filar – opiera się otwartym funduszu emerytalnym (OFE). Tutaj ubezpieczony wybiera samodzielnie powszechne towarzystwo emerytalne, które będzie prowadziło jego otwarty fundusz emerytalny. Na fundusz ten wpływa część składek z ZUS. Składki w OFE są zwolnione z podatku dochodowego,
- III filar – to wszystkie pozostałe, dobrowolne formy oszczędzania na emeryturę, np. IKE (Indywidualne Konta Emerytalne), IKZE (Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego).
W kwestii emerytur polecam Ci poniższy webinar Marcina Iwucia, który obejrzało już ponad pół miliona widzów. Duża dawka wiedzy i jednocześnie mobilizacji do tego, by oszczędzać na swoje przyszłe emerytury.
Ryzyko w biznesie
O ryzyku dowiesz się więcej oglądając poniższy film. Jest krótki.
Bezrobocie
Bezrobocie to stan w której część ludzi zdolnych do pracy i pragnących ją podjąć nie znajduje zatrudnienia.
Jakie są przyczyny bezrobocia?
- niedopasowanie popytu i podaży na określony rodzaj pracy – np. w danym obszarze może mieszkać za dużo fryzjerów w stosunku do rzeczywistych potrzeb rynku,
- wysokie koszty pracy – wówczas pracodawcy nie będzie się opłacać zatrudniać kolejnego pracownika,
- regulacje prawne – np. wymóg, aby wykonywać dany zawód potrzeba odpowiedniego pozwolenia lub licencji, podczas gdy na rynku takich osób, z takimi uprawnieniami jest mało,
- brak dostatecznego doświadczenia absolwentów – jeżeli występuje duże bezrobocie, pracodawca będzie wolał zatrudnić doświadczonego pracownika, niż młodego, gdyż jego adaptacja do pracy będzie bardziej kosztowna.
W Polsce na koniec lutego 2018 r. wg GUS osób bezrobotnych było 1,12 miliona. Stopa bezrobocia wynosiła 6,8%.
Krzywa Laffera
Krzywa Laffera to koncepcja, która za pomocą krzywej ilustruje zależność między stawką opodatkowania dochodów, a dochodami budżetowymi z tytułu podatków, opracowana przez amerykańskiego ekonomistę Arthura Laffera.
Wzrost stopy opodatkowania początkowo skutkuje wzrostem wpływów budżetowych z podatków, ale po przekroczeniu pewnego poziomu wpływy te spadają.
Laffer w swojej koncepcji opiera się na następujących założeniach:
- wzrost stawki opodatkowania zwiększa udział budżetu państwa w dochodach podmiotów gospodarczych,
- wzrost stawki opodatkowania zmniejsza deklarowany do opodatkowania dochód podmiotów gospodarczych.
Dług publiczny
Zegar odliczający dług publiczny Polski wisi centrum Warszawy już kilka lat.
- Dług przypadający na 1 mieszkańca Polski wynosi na dziś 27 290 zł.
Czym jest dług publiczny?
Jest to łączne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych wynikających z m.in. wyemitowanych papierów wartościowych, zaciągniętych kredytów i pożyczek, przyjętych depozytów.
Co warto wiedzieć o długu publicznym?
- obecny dług stanowi 52,4% wartości PKB. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w art. 216 wskazuje, że nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości produktu krajowego brutto (60%),
- największym problemem jest szybki przyrost długu. Im wyższe mamy zadłużenie, tym więcej musimy za nie płacić,
- prawie połowa długu publicznego powstała w ostatnich 15 latach
Czy da się spłacić dług publiczny?
Najpierw priorytetem powinno być spowolnienie, a potem zatrzymanie jego przyrostu. W tym miejscu warto wspomnieć o ukrytym długu publicznym.
Ukryty dług publiczny to finansowe zobowiązania państwa nieuwzględnione w jego sprawozdawczości budżetowej. Podstawowym jego źródłem są przyszłe zobowiązania państwa, m.in. z tytułu wypłaty emerytur i zasiłków dla bezrobotnych oraz funkcjonowania systemu opieki zdrowotnej. Ukryty dług publiczny powstaje wtedy, gdy wartość bieżąca przyszłych świadczeń na rzecz obecnie żyjących pokoleń jest większa od wartości bieżącej płatności finansujących działanie tych publicznych systemów. (źródło: Wikipedia).
Więcej o długu publicznym możesz poczytać tu: http://www.dlugpubliczny.org.pl/
Bank centralny. Narodowy Bank Polski
Bank centralny jest to instytucja odpowiedzialna za funkcjonowanie systemu bankowego oraz prowadzenie bieżącej polityki pieniężnej państwa.
Narodowy Bank Polski pełni następujące role:
- emituje pieniądze,
- pełni rolę banku banków (zaopatruje banki centralne w pieniądz),
- pełni rolę banku państwa, tj. prowadzi rachunki bankowe instytucji państwowych,
- reguluje podaż pieniądza w obiegu, przez tzw. operacje otwartego rynku (czyli zakup lub sprzedaż papierów wartościowych, dewiz oraz bonów pieniężnych emitowanych na własny rachunek przez bank centralny) i ustalanie stóp procentowych,
- oddziałuje na politykę kredytową banków komercyjnych
