„Dzieci mądre finansowo” to książka napisana przez Dave’a Ramsey’a, amerykańskiego guru od finansów osobistych oraz przez jego córkę Rachel Cruz. To była jedna z moich pierwszych przeczytanych książek z tematyki edukacji finansowej najmłodszych. Stanowi pewnego rodzaju dialog, gdzie wypowiedzi Dave’a są przeplatane z wypowiedziami Rachel. Oboje podpowiadają rodzicom w jaki sposób wychować mądre finansowo dzieci. Gdybym miał krótko odpowiedzieć na pytanie w jaki sposób to robią, odpowiedziałbym: twardą ręką. Ale po kolei.
Niektóre omawiane kwestie osadzone są mocno w warunkach amerykańskich, np. sporo miejsca poświęcają kredytom studenckim – popularnych w Stanach, u nas marginalnych. Jest też o oszczędzaniu na samochód (w USA prawo jazdy można zdobyć od 16 roku życia), trochę o czekach – popularnej niegdyś formie płatności w Stanach, jest też np. o planie 529 – tj. o wolnym od podatków narzędziu inwestycyjnym, zachęcającym do oszczędzania na edukację. Wszystkie te kwestie nie mają raczej zastosowania w polskich warunkach, ale kilka ciekawych wniosków można wyciągnąć (autorzy często odwołują się do swoich finansowych przygód z przeszłości).
Dzieci mądre finansowo – każdy by chciał, tylko dlaczego nie uczymy ich rozsądku w kwestii zasad finansowych?
Dave i Rachel zaczynają swoje rozważania od odpowiedzi na tak postawione pytanie. Oboje stwierdzają, że uczymy dzieci tego, w czym sami czujemy się kompetentni . Skoro sami nie posiadamy takich kompetencji finansowych (bo nikt nas tego nie uczył), to nie garniemy się też, żeby przekazywać coś w tym temacie swoim dzieciom. Według Dave’a każda rodzina ma swoją tradycję, a dzieci chłoną to, czym się otaczają.
Dave opowiada też, jak w wieku 28 lat zbankrutował, kiedy miał małe dziecko i niemowlaka. To był dla niego i jego żony przełom. Od tej pory chciał przestrzec swoje dzieci i jednocześnie uczyć ich rozsądku, aby nie podzielili losu ojca.
Książka podzielona jest na kilka rozdziałów, w których Rachel i Dave odnoszą się do najważniejszych kwestii w edukacji finansowej najmłodszych, takich jak praca, wydawanie, oszczędzanie, itp. Pokrótce, w punktach wymienię najważniejsze myśli, którymi dzielą się autorzy.
PRACA
- Dave jest przeciwnikiem dawania kieszonkowego. Uważa, że dzieci powinny wykonywać domowe zadania, za które mogą otrzymywać drobne pieniądze.
- Rodzice nie powinni zachowywać się jak bankomat. Powinni przyzwyczajać dzieci do pracy, uczyć szacunku do osób pracujących, a tracić szacunek do tych, którzy unikają pracy.
- Dla 4-5 latków Dave proponuje drobne prace w domu, jak ścielenie łóżka lub sprzątanie zabawek. Proponuje również, aby sporządzić listę wszystkich możliwych zadań dla dziecka wraz z „wyceną” i powiesić ją np. na lodówce. Po wykonanym zadaniu Dave sugeruje sprawdzić jego efekt, wyrazić ekscytację oraz od razu zapłacić lub zabrać do sklepu na niewielki zakup.
- Dla dzieci w wieku 6-13 lat powinniśmy zwiększać zakres obowiązków, jak również zakres nagród. Jeśli w domu mamy rodzeństwo, dobrym pomysłem jest powieszenie listy wykonanych zadań w widocznym miejscu.
- Ramsey’owie są zgodni, że są czynności za które nie powinniśmy płacić dzieciom w domu, np. sprzątanie kuchni po posiłkach,
- Dave zachęcał swoje dzieci do zakładania biznesu – w wieku 14 lat założyli swoje pierwsze biznesy, np. oferowanie kanapek w firmie ojca – tutaj ważne było dla niego przygotowanie biznesplanu, pełny monitoring swoich działań, a więc w pełni profesjonalne podejście.
WYDAWANIE
- Nie powinniśmy zakazywać i zabraniać dzieciom wydawać pieniądze – każdy z nas to robi,
- Powinniśmy jednak uczyć je mądrze wydawać. W jaki sposób?
- Przedstawiając koszt alternatywny (jeśli kupisz sobie coś dzisiaj, to nie kupisz czegoś innego w przyszłości – to pokazuje, że ilość pieniędzy jest ograniczona),
- Odkładając decyzję o zakupie na drugi dzień – może się okazać, że jest to tylko zachcianka, a nie prawdziwa potrzeba dziecka,
- Uczyć dziecko targować się, negocjować zakup.
OSZCZĘDZANIE
- W oszczędzaniu kluczem do sukcesu jest postępowanie a nie wiedza,
- Autorzy proponują do 6 roku życia używać skarbonki, potem w wieku 6-13 lat systemu 3 kopert (oddzielne koperty na wydatki, oszczędzanie i dawanie). Koperta „oszczędzanie” ma symbolizować większy zakup,
- Młodzi powinni stawiać sobie cele finansowe, a rodzice powinni wspierać ich w oszczędzaniu – ma to być zrównoważone (czyli nie zawsze dokładamy do oszczędności dziecka),
- Ważna jest celebracja momentu zakupu po uzbieraniu upragnionej kwoty przez dziecko,
- Celem oszczędzania nastolatków w wieku 14 lat do czasu studiów powinny być:
- samochód
- studia
- Młodzi powinni oszczędzać na wydatki nagłe, np. zepsuty telefon,
- Warto ustalać wysokie cele finansowe, aby oszczędzanie na jakąś rzecz było dla dziecka pragnieniem,
- Jest bardzo ważne, abyś pokazywał dziecku w jaki sposób Ty oszczędzasz. Jest to też dobra okazja do pokazania jak się inwestuje pieniądze, np. w funduszach inwestycyjnych,
- Autorzy podkreślają, że odroczenie przyjemności w czasie to oznaka dojrzałości i dorosłości.
DAWANIE
- Rachel mówi, że dziś panuje pokolenie „ja”. Dzisiejsza młodzież (amerykańska) bardzo skupiona jest na sobie. Nie ma kultu pomagania,
- Dave mówi, że dawanie przykładu jest najlepszym sposobem na naukę pomagania. Jest on bardzo religijny, zawsze na tacę w kościele daje 10% swoich tygodniowych zarobków. Wielokrotnie widziały to jego dzieci,
- Syn Dave’a uzbierał 24 tys. dolarów na samochód. Kupił jednak tańszego za 14 tys. a 10 tys. wydał na misję w Afryce, dla potrzebujących,
- Dave sugeruje, żeby nie przywiązywać się do pieniędzy, bo nie są nasze, tylko boże,
- Warto dawać innym także swój czas i talenty,
- Z punktu widzenia rodzica ważne jest stwarzanie dziecku okazji do dawania.
- Dla dzieci w wieku od 6 do 13 lat warto wprowadzić do edukacji finansowej kopertę „Daj”,
- Dla dzieci w wieku 14+ pomaganie powinno skupić się na dawaniu innym swojego czasu i talentu.
- Niezwykle ważne jest tzw. przebijanie bańki, np. jeśli dziecko lubi chodzić do galerii handlowych, na zakupy lub po rozrywkę, to niech zaprosi na jedną z takich wypraw kolegę lub koleżankę z domu dziecka, aby uświadomić sobie, że nie każdy może pozwolić sobie na takie częste wypady.
PLANOWANIE WYDATKÓW
- Dzieci do 14-ego roku życia nie potrzebują spisywać budżetu na piśmie, wystarczy system kopertowy,
- Ważne jednak żeby zapisywali swój cel finansowy,
- Dziecko powinno widzieć jak wypełniasz swój budżet domowy,
- Ważne, żeby uczyć dziecko bycia proaktywnym, planowania a nie reagowania – to jest klucz do wielu sukcesów,
- Dla nastolatków autorzy proponują 5 fundamentów planowania:
- odłóż 500 dolarów na niespodziewane wydatki,
- wyjdź z długów,
- zapłać gotówką za samochód,
- zapłać gotówką za studia,
- buduj majątek i dziel się.
- Po 13-stym roku życia warto otworzyć dziecku rachunek w banku – niech uczy się pojęć, kontaktu z bankiem, itp.
- Porada dla rodziców po otwarciu konta: przelicz ile i na co wydajesz na dziecko (wszystko: ubrania, opłaty, pieniądze na obiad w szkole, itp.) i sumę tę przelej na konto dziecka. Niech za wszystko zapłaci dziecko i poczuje odpowiedzialność – ale pod twoim okiem i pod pewnymi zasadami, które ty ustalasz,
- Na koniec miesiąca wspólnie z dzieckiem zweryfikuj konto i wydatki dziecka,
- Jeśli nastolatek wszystko przetraci, niech poczuje konsekwencje na własnej skórze. Nie bójmy się błędów dziecka pod naszym okiem,
- Ramsey’owie dochód nastolatka proponują podzielić najpierw na dawanie, potem oszczędności a potem na wydatki,
- Dave mówi, że uczenie dzieci budżetu i nakłanianie ich do jego prowadzenia, jest czasem trudne. Dzieci powinny jednak trzymać się swojego celu, nie poddawać się. Z drugiej strony – nic na siłę,
- Ważne jest, aby nastolatek uwzględniał w budżecie swoje nadchodzące, większe wydatki i odpowiednio wcześniej odkładał na nie – najlepiej na oddzielne konto oszczędnościowe, żeby oddzielić te pieniądze od bieżących wydatków,
- Uwaga na wesele – to wydarzenie może zniweczyć wysiłki edukacji przez lata – budżetem na wesele dysponują narzeczeni. Rodzice wcześniej powinni poinformować, ile dadzą im na wesele. Rodzice – dajecie tyle ile was stać, nic więcej, nie róbcie długów, by wyprawić wesele dziecka,
- Planowanie uczy dziecko jak stać się dorosłym i dojrzałym.
DŁUGI
- Dave podkreśla, że każdy kredyt (nawet studencki czy hipoteczny) to dług. Jest jego przeciwnikiem,
- Nastolatkowie powinni unikać jakichkolwiek długów,
- Przygotuj dziecko na to, że w swoim życiu będzie otrzymywało porady finansowe, które będą zachęcać go do życia w długu,
- Dave mówi, żeby dziecko „poczuło” pieniądze, a nie plastik (czyli karty), którym łatwiej się płaci i nie ma poczucia posiadania pieniędzy,
- Rodzice powinni uważać na przemysł reklamowy,
- Na studiach należy unikać kart kredytowych,
- Pokaż dziecku jak wychodzi się z długów, np. sprzedając samochód lub/ i kupując tańszy,
- Pokazuj ile uzbieraliby pieniędzy, gdyby zamiast płacić co miesiąc raty, odkładaliby te kwoty,
- Zachęcają by w przyszłości kupić dom lub mieszkanie bez kredytu,
- Ramsey’owie zachęcają do wynajmowania mieszkania przez jakiś czas, żeby tuż po ślubie nie ulec presji otoczenia i kupić dom/mieszkanie na kredyt,
- Dave wprost mówi kiedy jest się gotowym na zakup domu na kredyt: kiedy nie posiadamy długu, gdy posiadamy fundusz awaryjny na 3-6 miesięcy i 10% wkładu własnego,
- Dave radzi: jeśli już zdecydujesz się na kredyt hipoteczny – to z ratą nie większą niż 25% dochodu netto i nie dłużej niż 15 lat,
STUDIA
- Dave odradza kredytu na studia, dlatego, by nie zaczynać dorosłego życia z długiem,
- W USA aktualna wartość kredytów studenckich 1 bln dolarów!!!,
- Receptą na studia bez kredytu jest: planowanie i oszczędności rodziców, odpowiedni wybór szkoły, pomoc finansowa (np. stypendia), praca w czasie studiów, rozsądne studenckie życie,
- Dave odnosi się także do planowania rodziców: na studia dziecka powinieneś odkładać tylko wtedy gdy:
- nie masz długów,
- masz fundusz awaryjny (3-6 miesięcy wydatków)
- 15% dochodu odkładasz na emeryturę (Twoje dziecko będzie mogło iść na studia lub nie, Ty na pewno przejdziesz na emeryturę. Twoje dziecko będzie miało wiele możliwości zarobić na studia, Ty coraz mniej możliwości by zarobić na swoją emeryturę),
- Nie jest obowiązkiem rodzica odkładanie na studia dziecka.
ZADOWOLENIE
- Twoim celem jako rodzica jest nauczenie dziecka, aby nie czerpało zadowolenia z posiadania rzeczy; aby umiało zachować umiar i cieszyło się tym, co już posiada. Nie oznacza to jednak, aby przestało być aktywne. Chodzi o to, żeby nie narzucało sobie samemu wyniszczającej presji posiadania czegoś lub osiągnięcia czegoś,
- Ważne jest, aby wymagać tego samego od siebie, aby dawać przykład.
- Ważne jest też, żeby pokazywać jak wygląda życie innych, żeby dziecko doświadczyło też życia w biedzie, z ludźmi mieszkających w różnych warunkach,
- Są 3 stopnie niezadowolenia :
- zazdrość i zawiść,
- niepokój (radą Dave’a jest, by odciąć dziecko od źródła niepokoju, np. od innych „toksycznych” dzieci, które chwalą się rzeczami, od reklam, telewizji, internetu),
- gdy rzeczy definiują tożsamość,
- Antidotum na niezadowolenie jest okazywanie wdzięczności,
- Wdzięczność bierze się z pokory a pokora z dawania innym swojego czasu, talentu lub pieniędzy.
Jestem ciekawy co sądzisz o powyższych zasadach lub przemyśleniach autorów książki. Czy jest jakiś punkt, który Cię zaskoczył, albo z którym się nie zgadzasz? Daj proszę znać w komentarzu.
Gdyby książka Cię zainteresowała, zobacz gdzie możesz ją kupić:
Niebawem recenzje / streszczenia kolejnych książek, które pomagają i wspierają rodziców w edukacji finansowej ich dzieci. Jeśli chcesz otrzymać powiadomienie ode mnie o nowej recenzji, wpisie lub odebrać prezent (ebook „Budżet domowy w praktyce, czyli jak wprowadzić nastolatka w meandry zarządzania domowym budżetem”) zapisz się proszę na mój newsletter.
[fb_button]
